Filminho 08

Sede da Morraceira (lado português)

a ver se o carteiro repara...

O CGAI programará en xaneiro “Os señores do vento”, de Xurxo González

Parece que “Os señores do vento” repuntan co inicio do ano. O día 9 de xaneiro, venres, ás 23h00 proxectarase a curtametraxe de Xurxo González no Centro Galego das Artes da Imaxe na Coruña, dentro da sección “Fóra de serie”.

Desta maneira, o Chacurro e o José María ilustrarán á cidade herculina que alternativas hai ao controvertido Plan Eólico que quere aprobar a Xunta de Galicia.

Lástima que xa non esté Paco Vázquez para instalar as botellas da Katanga por Monte Alto!

"Os señores do vento", de Xurxo González, proxectarase no CGAC dentro dun ciclo de documentais de creación

A cousa non podía ser doutra maneira, a experiencia artística máis enxebre dos últimos anos na Guarda vai ser acollida dentro das paredes do Centro Galego de Arte Contemporánea en Santiago de Compostela. Chacurro e José María alcanzan así cotas de recoñecemento parecido aos grandes artistas do arte contemporáneo que intentan a transmisión estética mediante a transformación da paisaxe, o que na Historia da Arte se da en chamar Land Art.

O sábado 17 de xaneiro dentro dunha sesión de curtametraxes de documentais de creación Os señores do vento, dirixida por Xurxo González, vai ter o privilexio de pechar a sesión eo ciclo que se vai a extender durante esa semana con sesións ás 19h30.

Desta maneira, Chacurro e José María confírmanse como seguidores galaicos de artistas de talla mundial na disciplina como Robert Smihtson, Richard Long, Walter de Maria ou Christo.

A programación completa do ciclo está composta por:
Martes, 13 xaneiro
-El almuerzo del poeta, Mario Iglesias (85´)
mércores, 14 xaneiro
-Manuel e Elisa, Manuel Fernández Valdés (85´)
Xoves, 15 xaneiro
-Eloxio da distancia, Felipe Vega (90´)
Venres, 16 xaneiro
-Flores tristes, Manuel Abad (110´)
Sábado, 17 xaneiro
-Paris # 1, Oliver Laxe (35´)
-Pó de estrelas, Alberte Pagán (24´)
-Bata por fora, Claudia Brenlla (16´)
-John Ballan, detrás da porta, Lara Bacelo (15´)
-Os señores do vento, Xurxo González (11´)

´Os señores do vento´ teñen como próximas paradas: Ferrol e Petín

O itinerario d´Os señores do vento´ continúa. Achéganse estas datas do Nadal e a curtametraxe vaise poder ver na VIII Mostra de Curtametraxes do Ateneo de Ferrol o día 23 de decembro, ás 18h00, e na edición do 2008 de Petín, un pobo de cine, o 27 de decembro, ás 17h00.
Segundo sople o nortón ou a sulada a curtametraxe dirixida por Xurxo González xira sen parar por distintas localidades de Galicia. Tamén se vai poder ver dentro do circuíto dos Cinemas Dixitais da Axencia Audiovisual Galega, concretamente nos concellos que programen o disco 4, ´Obxetos persoais´, dedicado ás biografías.
Así, tanto Chacurro e José María continúan a súa andaina amosando a súa instalación de botellas desafiando ao vento. Mais, de seguro, non será a última vez que escoitemos falar da difusión das súas aventuras.

O século de Manoel de Oliveira (e IV): acto de filmar

Fai un pouco máis dunha década a Oliveira comezou a pasarlle pola cabeza a posibilidade de escribir un libro no que se recollera escritos nos que reflexionaba sobre a súa concepción cinematográfica, a publicación en cuestión levaría o título de “Acto de filmar”. O proxecto ficou abandonado porque non atopaba oco entre o seu elevado réxime de producións e a promoción dos seus filmes. Mais Oliveira sentiu a necesidade de explicarse e dar pistas ao público de que entende el por cinema. Simplificándoo moito podemos dicir que para el o cinema é un recurso tecnolóxico que o que fai é documentar o teatro tanto o da arte da dramaturxia como o da vida mesma. O teatro para Oliveira é a suma de todas as artes e a cámara o único que fai é rexistralo e documentalo. Esta conclusión entronca coa súa busca de ofrecer ao espectador maiores doses de realidade intentando esparexer significados mediante a conxunción das distintos artificios representacionais e tendo en conta os seus escasos recursos de produción.

Todo isto que parece tan complicado o resumiu nunha entrevista sostendo que el non podía facer A Guerra das Estrelas, mais si o que podía facer era que un avó lle contara a súa neta de que vai A Guerra das Estrelas. Este axioma é dunha clarividencia tal que desmonta totalmente o elevado grado de mentira en prol da chamada verosimilitude que se obstina en procurar as grandes producións comercias. O cinema de Oliveira móvese no outro extremo, o que se dá en chamar “non-reconciliado”, nel saen á luz todos os elementos e procesos cos que se constrúen as historias. Nos seus filmes evidenciase un amplo abano de niveis; a historia, a lectura, a narración, a posta en escena, a tradución ás imaxes e, por último, o grado de implicación do espectador en rematar a obra. Mais, cal é o problema? Que o espectador non coñece as claves do seu cinema e non está disposto a ser un “público activo” debido a pasividade a que está acostumado por ser consumidor convencional do mainstream audiovisual.

Imos pois a establecer unha serie de pautas ou glosario co que o espectador intrépido poderá familiarizarse coa obra de Manoel de Oliveira.
-Civilización: Este concepto tan amplo quizás sexa a calidade máis evidente de Oliveira xa que os seus filmes apesares da súa modestia abranguen con ambición cuestións superestructurais como a Historia, a Arte e a Sociedade.
-Arte: Oliveira se volve velazqueño e radiografía o proceso artístico, “a forma do pensamento disfrazado” que diría Wittgenstein.
-Realidade: Este é o concepto que move a súa filmografía e a base ontolóxica da súa concepción cinematográfica. Non lle interesa a ilusión de verdade que pode proporcionar a mentira senón a verdade da mentira.
-Teatro: O cinema de Oliveira entronca coa tradición barroca e documenta as “teatro-realidades” tanto as derivadas das regras da posta en escena como dos códigos de comportamento que rexen a vida.
-Palabra: Oliveira recolle o legado do Padre Vieira e de Pessoa para darlle entidade posestructuralista dotando aos diálogos unha capacidade xenesíaca e altamente creadora que, en moitas ocasións, desborda a súa proposta visual.
-Literatura: A súa filmografía está chea de a intelixentísimas adaptacións e transposicións aos seus niveis de produción e a súa peculiar mirada.
-Texto: Oliveira intenta por en imaxes a súa visión do texto, é dicir, a lectura do texto é traducida a un linguaxe audiovisual co dobre proceso de intervención que iso implica.
-Romanticismo: Interese polos comportamentos sentimentais esaxerados para remarcar o artificio das situacións e para insuflar crítica aos protocolos sociais.
-Memoria: O cinema é unha extraordinaria ferramenta para axudar á memoria tanto na súa recreación do pasado como á hora de testemuñar o presente.
-Biografía: Bagaxe vital que préenche os ocos dos seus filmes e que na súa última etapa volveuse nun proceso testamentario.
-Portugal: A filmografía de Oliveira é o mellor calidoscopio sobre Portugal. É como unha enciclopedia na que se condensa o espírito dun pobo; a súa identidade, a súa historia, o seu pensamento e a exploración do seu territorio.
-Tempo: Elemento poliédrico que todo o enxerga causando a súa dependencia e desesperación.
-Cinema: Arte tecnolóxica baseada en capturar os niveis fantasmais da vida. Filmar é construír unha realidade cinematográfica que a súa vez representa outra realidade.

Ata aquí esta pequena e modesta achega a unha amplísima obra e a unha vida centenaria…

Parabéns, Mestre Oliveira!

O século de Manoel de Oliveira (III): filmografía de vangarda

Manoel de Oliveira non se pode adscribir a ningún estilo cinematográfico e apesares de ser un dos grandes cineastas dos últimos anos tampouco tivo ningún seguidor nin discípulo nin dentro nin fora de Portugal. Unicamente o seu ronsel dentro da cinematografía lusa foi aproveitada por outros cineastas como Manuel Guimarães, António Lopes Fernandes, Paulo Rocha ou João Botelho para formarse por medio dos seus rodaxes.

Mais Oliveira é un espécime moi singular que o fai único. As súas procuras ao longo da súa extensa filmografía, con case 50 filmes (entre curtas e longas) como en anos de duración (cerca de 80), pódese dicir que seguiron unha lóxica e coherencia esmagadora situándose por diante de moitos dos grandes movementos ou concepcións cinematográficas que marcaron a evolución da Historia do Cinema.

Oliveira o que procurou durante estes anos foi dar ao espectador as maiores doses de realidade posíbel e para iso non lle importou empregar distintas ferramentas; a montaxe das vangardas, a sinceridade neorrealista, a transparencia baziniana, a evidencia do artificio dos Novos Cinemas, a radicalidade do non-reconciliado, a metalinguaxe posmoderna e a laxitude do poscine. O curioso de todo isto que Oliveira viviu afastado de influencias os seus filmes constitúen unha avanzada temporal das consideracións artísticas máis importantes que se foron sucedendo en Europa.

Lonxe queda no tempo cando con apenas 20 anos colleu unha cámara que lle mercou o seu pai e comezou a facer un documental co que pasaba enfronte da porta da súa casa. O filme chamábase Douro, Faina Fluvial (1931), unha “Sinfonía da cidade” que causou a admiración de Pirandello. Na década dos trinta fixo unha serie de pequenos documentais (Famalição, Em Portugal já se fazem Automóveis) antes de pasar a súa primeira ficción Aniki-Bóbó (1942), tamén en escenarios tripeiros.

Mais apesares deste logro a súa carreira seguiulle máis de doce anos de silencio con moreas de proxectos e guións rexeitados pola censura e sen apoios económicos de produtoras. Ante isto decidiu facer cinema el só e tras a estadía en Leverkusen e aprovisionarse de cámaras e película volveu a pórse detrás da cámara polo camiño da experimentación: O Pintor e a Cidade (1954), O Pão (1959), A Caça (1961) ou Acto de Primavera (1963). Este último filme é a bisagra da súa filmografía e, tamén cabe a posibilidade (teoría aínda por demostrar) de que os segundos da “achega de bois” fosen filmados en Verín.

Tras estas probaturas Oliveira comezou o que foi a Tetraloxía dos Amores Frustrados no que levou a pantalla O Passado e Presente (1968), de Vicente Sanches, Benilde ou A Virgem Mãe (1974), de José Régio, Amor de Perdição (1978), de Castelo Branco e Francisca (1981), de Agustina Bessa-Luis. Ao longo destas adaptacións modélicas vai perfilando o seu estilo que desembocará a mediados dos oitenta co seu cumio na concepción cinematográfica con Le soulier de satin, (1985), baseado na obra do dramaturgo francés Paul Claudel, e, sobre todo, con Meu Caso (1986).

Satisfeito das súas conclusións Oliveira reláxase e comeza a organizar distintos xogos cinematográficos: facendo transposicións de Madame Bobary en Vale Abrãao, (1993), de Fausto n´O Convento (1995) e da Princesa de Clèves n´A Carta (1999); reflexiona sobre o medio no que se expresa como no trompe l´oil que é Inquietude (1998), nos xogos representacionais en Vou para Casa (2001) ou a secuela de Belle de jours (1967) de Buñuel con Belle Toujours (2006); sobre a súa propia existencia en Viagem ao Princípio do Mundo (1997) ou a exhortación da memoria en Porto da minha Infância (2001); sobre a historia do seu país en Non ou A Vã Gloria de Mandar (1990), insistindo no Sebastianismo n´O Quinto Império (2004); na procura de grandes persoeiros como Castelo Branco n´O Día do Desespero (1990), Padre Vieira en Palabra e Utopía (2000) ou Cristobal Colón en Colombo. O Enigma (2007), e, sobre todo, no rumbo que ten trazado a Civilización Occidental co´A Divina Comédia (1991) ou o traumatismo do 11-S n´Um Filme Falado, (2003).

O século de Manoel de Oliveira (II): vida de cinema

A verdade é que cen anos de vida dan para moito e Oliveira os soubo aproveitar moi ben. Neste amplo abano vital acumulou moitas anécdotas e experiencias mais tamén foi testemuña de moitos feitos que marcaron a tumultuosa historia do século XX en Portugal. Non é estraño que toda esta bagaxe ocupe un fío fundamental que vai enleando, con cada vez maior protagonismo, parte da súa filmografía máis postremeira.

É moi complicado definir a figura de Oliveira. En liñas xerais pódese resumir que é un “artista da incerteza”, cun pensamento que bascula entre o conservador e a provocación. E este “fío da navalla” só se entende tendo en conta de que é un home de tres séculos; formouse cos xesuítas decimonónicos, participou da vangarda máis radical e fai gala, con profusión, da ironía posmoderna. Só con esta capacidade de equilibrio se entende de que fose quen de sobrevir, con enteireza, á inestabilidade gobernamental portuguesa: monarquía, república, ditadura, revolución e democracia.

Manoel de Oliveira procede dunha familia adiñeirada que tiña negocios téxtiles no Porto mais con orixes no Minho, nas ribeiras do río Ave. Da súa infancia lembra a morte dun primo cos disparos do levantamento da república. Por causa desta violencia foise a estudar a Galiza, ao colexio dos xesuítas Num´Alvres que tiñan a súa sede en Camposancos, na Guarda. Unha vez alí, durante os seus catro anos de bacharelato, algunha vez que outra, chegou a Vigo da man dos Candeira (apelido famoso polo nome do paquebote de Manoel Antonio). Anos máis tarde volvería á cidade olívica, concretamente a Balaídos, a encontros internacionais de atletismo xa que el era posuidor do record de Portugal de salto de vara. Este grande desempeño físico tamén deu de si para que fose ximnasta, trapecista, nadador, remeiro, piloto de avións e de coches de carreiras.

Este gusto polo “ludus” hai que velo desde a óptica de que na súa xuventude foi unha persoa cunha privilexiada situación económica. Froito desta converxencia foi o seu deambular polo mundo da bohemia e dos teatros, un material que reincidiría nos seus filmes. E así foi como deu co cinema, primeiro como actor (Fátima Milagrosa, 1928 e A Canção de Lisboa, 1934), mais logo de acrecentar a súa cinefilia con revistas e libros deu paso á dirección, e isto ocorreu con Douro, Faina Fluvial, (1931).

Apartires de aquí a súa filmografía viviu estigmatizada pola incomprensión tanto de público como de crítica portuguesa polo que sempre tivo que por moito da súa parte para continuar a súa carreira cinematográfica. Como resultado disto atesourou unha chea de proxectos que non viron a luz, problemas coa censura, fixo curtametraxes para “non perder a man” ou moitos períodos de inactividade. Até que en 1954 decidiuse por facer cinema el só e para iso foi a Leverkusen (Alemaña) e asistiu a cursos sobre a película Agfa a cor, mercou cámaras e película e se veo a Portugal a facer filmes sen depender de ninguén.

Estas dificultades chegaron ao seu punto máis álxido cando foi encarcelado pola PIDE no ano 1963 por estar detrás dunha asociación clandestina que quería derrocar o réxime de Salazar. El desde mozo tivo grande amizade cos grandes intelectuais de Portugal encabezados por José Régio, persoeiro que sería a súa alma mater e a súa fonte máis relevante na súa formación intelectual. Mais se na ditadura foi tildado de “comunista” despois do 25 de Abril cambiaron as tornas e a revolución nacionalizou a maioría dos bens que tiña a familia quedando moi reducido as súas fontes financeiras.

Mais isto, por sorte, coincidiu co espertar internacional da súa carreira e, pouco a pouco, foi gañándose un oco no panorama mundial participando os seus filmes en festivais internacionais e sendo a súa obra froito de innumerábeis retrospectivas e homenaxes que deron a coñecer o nome de Oliveira aos catro puntos cardinais. Mais esta consideración veo secundada coa súa etapa máis fértil na realización de filmes debido á facilidade de atopar financiamento a través de coproducións, sobre todo con Francia.

´Os señores do vento´, de Xurxo González, pódese ver con calidade en flocos.tv

A Axencia Audiovisual Galega puxo en funcionamento Flocos.tv, un portal en internet onde se pode visionar totalmente de balde produción audiovisual galega, sobre todo, nun primeiro momento, curtametraxes. Dentro da sección de documentais atópase ´Os señores do vento´, de Xurxo González.

Se queres “mirar” ao Chacurro e ao José María máis grande que nunca no teu ordenador, non dubides en conectarte a flocos.tv. Agora pódese ver Os señores do vento cunha pantalla moi grande e con elevada resolución.

Nunca as botellas penduradas na Katanga polos “Señores do vento” bourearon con tanta forza!

Xurxo González escribe na prestixiosa revista de cinema Cahiers du Cinéma

No número de decembro da revista Cahiers du Cinéma-España, o número 18, está dedicado ao centenario de Manoel de Oliveira. Para colaborar nel contouse coa participación do guardés Xurxo González, un dos máximos expertos españois na filmografía do director portugués. Concretamente o artigo que escribiu titúlase “Espejos mágicos” no que procede a analizar os conceptos máis determinantes do estilo de Oliveira aproveitando, ao mesmo tempo, para repasar os títulos máis destacados da súa filmografía.

O investigador Guarda alcanza así, un dos máximos logros ao que pode aspirar calquera historiador do cinema que é o de ser partícipe da traxectoria dunha das publicacións dedicadas ao cinema máis prestixiosa do mundo. Cahiers du Cinéma é unha revista que xurdiu en Francia a mediados dos anos 50 e que amparou as derivacións teóricas de directores que conformarían a chamada Nouvelle Vague (Godard, Truffaut, Rohmer, Malle, Chabrol). Fai ano e medio a revista fixo unha filial en España para chegar ao público latinoamericano.

No último número da revista do ano 2008 Cahiers du Cinéma dedícalle un “especial” a Manoel de Oliveira coincidindo coa celebración do seu centenario (11 de decembro de 1908). Xurxo González encárgase de escribir cinco das 28 nas que se extende o dossier.

Xurxo González xa ven arrastrando desde fai tempo unha serie de publicacións, artigos e conferencias sobre o cineasta portugués, mais aínda persiste en realizar o traballo definitivo sobre o cineasta, unha monografía completa que faga xustiza a complexidade do director luso. Mais ata que remate esta ardua tarefa Xurxo González proporciónanos pequenos ensaios que serven para celebrar o século de vida de Manoel de Oliveira e indicacións para achegarnos como público ao seu legado: os seus filmes.

O século de Manoel de Oliveira (I): o "centanariazo"!

Últimamente a sociedade na que vivimos, posmoderna ou saudosista –chámenma como consideren-, xa non é capaz de vivir sen botar a vista atrás, de conmemorar datas salientábeis, de celebrar fastos e onde as escusas son sempre válidas para por en práctica este revisionismo. No cinema o ano 2008 pasou a ser, con dereito propio, o de Manoel de Oliveira. Durante este ano sucedéronse os actos e os recoñecementos a este insigne cineasta portugués, mais, en moitos dos casos, non se sabe se o motivo dos mesmos son por celebrar a súa extraordinaria dilatación biolóxica ou porque estamos diante do máis grande facedor de filmes coa carreira máis prolongada da Historia do Cinema. El mesmo, nunhas recentes declaracións comentou este paradoxo: “A xente coñéceme máis pola miña idade que polos meus filmes”.

Cómpre, pois, dar por bo todo este rebumbio mediático entorno ao centenario de Manoel de Oliveira se grazas a el aos seus filmes se achegan novos espectadores coa mente aberta propensos a sintonizar abertamente coas súas propostas. Nas mesmas declaracións que antes, especificaba: “Eu son máis feliz cando os espectadores sacaron cousas positivas vendo os meus filmes”. E é que Oliveira segue sendo ese grande cineasta descoñecido porque detrás da súa maneira de facer cinema hai un forte entrabado teórico que reta á pasividade á que están afeitos os espectadores de hoxendía.

Non é usual que un cineasta chegue aos cen anos e menos en total actividade. O pasado 24 de novembro comezou en Lisboa a rodaxe en dixital do que vai ser o seu próximo filme: Singularidades duma Rapariga Loira, unha adaptación do relato homónimo de Eça de Queirós. Normalmente os estudios de cinema acostumaban a por unha data límite aos directores veteranos por aquilo dos seguros. Mais aínda así Oliveira non ten o record de ser o cineasta máis vello en dirixir un filme, este mérito o ten a celebérrima Leni Reinfensthal polo seu filme Underwater Impressions (2002) dirixido aos 103 anos, se ben era un montaxe en base de material de arquivo.

No tocante a data de nacemento de Manoel de Oliveira tamén existe unha lenda negra causada pola inexactitude que, desde moito tempo, persistiu da man do historiador do cinema francés George Sadoul quen sostiña, no seu Diccionario de cineastas, que o seu ano de nacemento era 1906. Esta presunción difundiuse indiscriminadamente ata que o festival de La Rochelle quixo facerlle unha homenaxe polo seu 80 aniversario. Xa daquela Oliveira incomodouse e amosou o seu malestar polo equívoco. Segundo aparece da súa acta de nacemento a data oficial é o 11 de decembro de 1908.

Como podemos ver neste exemplo, desde moi cedo, a historiografía e a crítica de cinema foi a culpábel de certa parcialidade á hora de estudar a figura e a obra de Manoel de Oliveira. A internacionalización de Manoel de Oliveira motivou certa síntese, motivando achegamentos transversais, nesgados e fragmentarios, dando a coñecer o máis salientábel de su obra e deixando para a escuridade elementos contextualizadores tamén reveladores por complementarios.

Mais ate o de agora non houbo un achegamento completo sobre a obra de Manoel de Oliveira. A súa condición de inabarcábel arredou ao investigador máis valente. Dito isto non é de estrañar que haxa certo reparo polos propios espectadores de botarse atrás ante o visionado dun dos seus filmes. Esta pouca comuñón acarrexoulle a Oliveira unha mala fama que foi crecendo co paso dos anos. Esta incomprensión parte do mesmo Portugal xa que, quitando a recepción de Aniki-Bóbó (1942), todos os seus filmes naufragaron no horizonte de expectativas do público portugués, convertendoo, inmerecidamente, no centro de burlas e brincadeiras.

Agora, con certa hipocrisía, Portugal desfaise en eloxios cara o seu cineasta máis famoso internacionalmente. Mais todo isto non é capaz de quitarme da cabeza que estamos ante unha conmemoración frustrada ou forzada. Porén, está claro que “non hai mal que por ben non veña” e Oliveira seguro que lle vai a sacar o máximo partido a este “centanariazo”, sobre todo, na cuestión de asegurarse a posibilidade de atopar finanzamento para seguir facendo máis filmes. Porque facer cinema para el, tal como o está a facer nesta semana en Lisboa, é o seu elixir de vida.